Nga Dr.Gezim Muçolli
Interesimi i italianëve për fqinjtë e tyre shqiptarë të përtej Adriatikut ka qenë gjithëherë i madh si në të kaluarën poashtu edhe në vitet e fundit dhe për këtë pos dëshmive historike kemi edhe libra dhe vepra tjera të artit dhe kulturës. Edhe në fushën e kinematografisë pasqyrimi i ngjarjeve të viteve të fundit të shekullit të kaluar nuk ka munguar.
Mes autorëve që më seriozisht janë marrë me problemin e ekzodit të madh shqiptar në brigjet e Puljas në Itali në vitet nëntëdhjetë dallohen para së gjithash Gianni Amelio me filmin e tij “L’ america” (1994) dhe regjisori shqiptar i cili jeton në Itali,Edmond Budina me filmin italo-shqiptar “Letere al vento-Letra në erë”(2002). Edhe pse të realizuar mirë teknikisht dhe artistikisht, të dy këta filma nuk janë pritur edhe aq mirë nga një pjesë e publikut shqiptar dhe atij italian deri diku. Ndër arse kryesore dihet që ndoshta ishte tepër heret dhe shqiptarët nuk ishin kthjellur ende dhe të gatshëm të kthenin kokën pas për tu përballur me të kaluarën pjesë e të cilës ishin edhe vetë si dëshmitarë dhe personazhe të gjalla.
Sivjet në një konkurrencë të denjë ,autori shqiptar Roland Sejko mori shpërblimin e mirënjohur italian David di Donatello, për filmin e tij të fundit “ANIJA-La Nave” i prodhuar nga Istituto Luce-Cinecita në Romë, si filmi më i mirë dokumentar i prodhuar në Itali i vitit 2013. Poashtu edhe në nëntor të këtij viti juria e Festivalit të gjashtë të filmit italian në Madrid ia dha çmimin e parë këtij filmi.
Të mërkuren me 4 dhjetor 2013,salla e kinemasë “Fronte del Porto Film Club” në rrugën Santa Maria Assunta nr 20 në Padova ishte vendtakim i artdashësve të shumtë që erdhën për ta shikuar projektimin e filmit “ANIJA” në kuadër të përmbledhjes kinematografike “Caqet e shpresës”,me pjesëmarrjen e Komisionit të Qytetarëve të Huaj të Komunës së Padovës dhe kryetares së tij znjsh.Egi Cenolli me bashkorganizim të këshillit lokal 4 Juglindje të Padovës.Hyrja ishte gratis dhe prezentoi edhe regjisori i filmit Roland Sejko.
Gëzim Muçolli dhe Roland Sejko
Në fillim të kësaj mbrëmje tematike Egi Cenolli ,kryetare e Komisionit që përfaqëson shqiptarët dhe gjithë të huajt në Këshillin komunal të qytetit të Padovas, foli për historinë e filmit i cili besnikërisht pasqyron ngjarjet e dokumentuara të ekzodit të madh të shqiptarëve me anije drejt Italisë. Duke përshëndetur publikun e pranishëm në sallën e mbushur ku kishte edhe persona të dalluar me angazhimin e tyre politik dhe social në raport me qytetarët e huaj,ajo falenderoi edhe regjisorin e filmit i cili kishte ardhur nga Roma për të kaluar këtë mbrëmje në mesin e publikut.
Edhe zotëri Roberto Bettella,president i këshillit lokal që kishte organizuar iniciativën e kësaj përmbledhje kinematografike mbi fatet e njerëzve dhe shpresat e tyre për të gjetur një botë më të mirë mes tjerash theksoi rëndësinë e njohjes së të vërtetës dhe fakteve historike të ngjarjeve që para 20 e ca vitesh tronditën jo vetëm Shqipërinë por edhe Italinë si vend i destinimit të udhëtimit të njerëzve që po iknin masovikisht nga sistemi i tmerrshëm i diktaturës komuniste.
I ftuar për të marrë fjalën regjisori i filmit, në fillim pasi falenderoi publikun e pranishëm,i dëshiroi shikim të mbarë duke preferuar që diskutimin dhe debatin rreth filmit ta bëjnë pas shikimit të filmit.
Pas shfaqjes së filmit ,publiku dukej i emocionuar nga copëzat e asaj kronike epike të përjetuar në vetën e parë nga shumë persona në sallë. Egi Cenolli falenderoi sërish autorin për këtë vepër madhore kushtuar njerëzve të thjeshtë të atyre kohërave që sfiduan rrezikun përballë represionit gati gjysmëshekullor me përpjekje mbinjerzore drejt lirisë së munguar.
Vincenzo Romania, profesor i Universitetit të Padovës diskutimin e tij e filloi me rrethanat e njohjes me regjisorin Sejko i cili është edhe themelues i gazetës “Shqiptari i Italisë”,pikërisht kur ishte duke mbledhur të dhëna për punimin e vet të doktoratës mbi shqiptarët dhe librin e tij “Të dukesh si Italianët.Strategji të mimetizmit soqëror (Farsi passare per italiani. Strategie di mimetismo sociale, Roma: Carocci, 2004.”) .
Ai përkujtoi edhe momentet historike të përbashkëta sidomos kur me 8 shtator 1943 pas rënjes së fashizmit në Shqipëri ndodheshin rreth 150 mijë ushtarë italianë të trupave pushtuese,prej të cilëve mbetën edhe një vit pas përfundimit të luftës rreth 20 mijë të cilët i strehoi dhe i mbrojti populli i Shqipërisë duke i mbajtur me bukë në shtëpitë e veta. Një pjesë e tyre formoi bataljonin “Gramshi” i cili luftoi përkrah partizanëve të Enver Hoxhës kundër ushtrisë naziste gjermane që kishte pushtuar Shqipërinë pas kapitullimit të Italisë. Ai e theksoi se edhe vetë Antonio Gramshi ishte me origjinë shqiptare dhe për idetë e tij ishte burgosur dhe kishte vdekur në burg gjatë vuajtjes së dënimit.
Meqenëse filmi është pasqyrë reale e ngjarjeve të ndodhura gjatë ekzodit të vitit ‘90, ‘91 dhe ‘97 spikatin faktet mbi turpin e 2 ngjarjeve që duhet të zgjojnë ndërgjegjjen e italianëve : mbylljen e
refugjatëve shqiptarë të etur e të uritur dhe të rraskapitur nga udhëtimi në stadiumin e Barit në gusht të vitit 1991 dhe fundosja e anijes “Katër i Radës” me plot shqiptarë nga luftanija “Sibilla” e marinës italianë me ç’rast humbën jetën reth 80 refugjatë në mesin e të cilëve kishte edhe fëmijë.
Profesor Vincenzo nuk harroi të fliste edhe për heroin kombëtar të shqiptarëve Skënderbeun, dhe kohën pas vdekjes së tij dhe pushtimit të Shqipërisë nga Turqia Otomane kur ndodhi fluksi i tretë në vijë historike nga tetë sa janë ekzodet e shqiptarëve drejt Italisë.Duke e parë figurën e Skënderbeut si simbol të nacionalizmit shqiptar në fund ai pyeti regjisorin se a ka sot nacionalizëm në mesin e shqiptarëve,si dhe sa i takon simboleve historike pas heqjes së busteve dhe përmendoreve të Enver Hoxhës ngelja e Piramidës në qendër të Tiranës , sa mund të pranohehet si simbol apo mbetje e kohës.
Rolandi duke marrë fjalën tha se filmi është italian dhe i punuar në radhë të parë për italianët pikërisht për faktin se sot duke u kthyer prapa në kohë pas 20 vitesh në Bari dhe Brindisi jo rrallë mund të takosh njerëz që kur i pyet për zbarkimin e shqiptarëve në vitin 1991 ndodh që të përgjigjen se nuk iu kujtohet.
Kam pasur shumë kujdes që në film të paraqes personazhe të vërteta, njerëz të thjeshtë që përjetuan ikjen nga Shqipëria si udhëtim drejt lirisë së munguar . Me qëllim nuk kam paraqitur personazhe tjera si p.sh. balerinët e njohur shqiptarë që në Itali kanë arritur sukses në fushën e artit dhe spektaklit duke qenë të shfryëzuar pastaj si imazh simbol i realizimit të ëndrrës së tyre,por punën time e kam përqëndruar te njerëzit që i shihni në film dhe familjet e tyre,duke filluar edhe nga familja ku shifet prindi që nxjerr 25 lekët e atëhershëm që i kishte ruajtur si relike historike që atëhere do ti duheshin për të paguar udhëtimin me tren nga porti në shtëpi në rast se do ta kthenin prapa në Shqipëri.
Sot shqiptarët që kanë bërë vitet e tyre të prezencës dhe punës në Itali pas integrimit në rrjedhat e jetës kanë kërkesa të tjera, psh. duan të votojnë në zgjedhjet primare të partisë italiane PD. Sa i përket pyetjes rreth Skënderbeut dhe nacionalizmit, Roland Sejko u përgjegj duke thënë se Skënderbeu është figura e vetme rreth të cilës janë dakord gjithë shqiptarët dhe është shfrytëzuar në propagandën e tyre edhe nga Zogu edhe nga Enver Hoxha në regimet përkatëse. Dhe është mirë që ndodh pikërisht kështu. Bile po ju them kujdes, vaj halli për atë që tenton ta prek figurën e Skënderbeut ,siq ka ndodhur tentimi i kohëve të fundit për ta zhvlerësuar rolin e tij historik. Sa i përket nacionalizmit shqiptar modern ai nuk paraqet rrezik për të tjerët sepse vetë fakti se ata që tentuan ta përdorin ngjyrimin kuqezi dhe shqiptarizmin për përfitime politike humbën keq në fushatën për zgjedhjet e fundit politike në Shqipëri.
Duke udhëhequr për më shumë se dhjetë vite gazetën “Shqiptari i Italisë” , kam pasur mundësi të jem mirë i informuar dhe të përcjell edhe qëndrimin e qytetarëve italianë ndaj shqiptarëve në Itali. Sot shqiptarët duan edhe të ruajnë rrënjët e tyre duke bërë përpjekje në përcjelljen e vlerave pozitive të traditës te fëmijët e tyre të lindur e të rritur në Itali, e këtu rol të mirë luajnë shoqatat kulturore shqiptare në Italinë qendrore dhe veriore si dhe shkollat e hapura në kuadër të tyre ku fëmijët mund të mësojnë gjuhën shqipe.
Një pjesë e madhe e diskutimeve kaloi në formë të debatit midis të kaluarës jo fort të largët dhe sfidave të kohës. Sidomos rreth dyshimeve të theksuara që ekzistojnë te italianët te vlefshmëria e studimeve veçmas në Universitetet private në Shqipëri duke qenë se para një viti përfunduan në qendër të vëmendjes së opinionit italian për faktet e mirënjohura të marrjes së diplomës shqiptare pa frekuentuar asnjë ditë ligjeratat dhe studimet nga djali i një politikani të njohur që përfundoi me dorëheqjen e tij nga posti i kryetarit të partisë.
Vëmendje e shtuar iu kushtua pikërisht ekzodit të parë dhe të dytë kur ndryshoi edhe qëndrimi italian ndaj problemit të refugjatëve shqiptar, duke vënë theksin te përkrahja e madhe dhe mikpritja e banorëve të Brindisit të cilët patën shkuar menjëherë në port për ti ndihmuar me ushqime dhe veshmbathje atë masë humane që sapo kishte zbritur nga anijet. Mirëpo këtu pastaj vazhdon edhe akuza ndaj shtetit italian i cili as herën e parë nuk ishte i gatshëm që të ndihmonte siq duhej në mbajtje të situatës nën kontroll, e as herën e dytë në gushtin e vitit 1991 kur ndodhën ngjarjet e turpshme si mbyllja me forcë e mijëra refugjatëve të uritur dhe rraskapitur brenda stadiumit të futbollit të Barit. Derisa shoqëria civile u organizua duke mbledhur ndihma humanitare për ta e kësaj iu bashkuan edhe disa iniziativa tjera në televizione dhe radio lokale për të ndihmuar në përballimin e situatës së emergjencës humanitare.
Kthimi i detyrueshëm i rreth 25 mijë refugjatëve me operacionin më të madh të aviacionit ushtarak italian në Shqipëri pas përfundimit të luftës së dytë botërore, në gusht të vitit 1991 si dhe fundosja pothuajse e paralajmëruar e anijes së vogël shqiptare nga “Sibilla” e marinës italiane duken si pika që errësojnë ndërgjegjjen në udhëtimin në kohë të 2 decenieve të fundit që nga ikja e madhe nga Shqipëria në fillim të viteve ’90 nga ai burg kolektiv që ishte shëndërruar gjatë regimi të Enverit.
Mbi karakterin human të këtij filmi ,dëshmia më e mirë sipas regjisorit Roland Sejko është fakti se në film ai nuk ka bërë paraqitje të politikanëve shqiptarë dhe italianë duke i dhënë gjithë hapsirën maksimalisht personazheve të gjalla të dramës shqiptare të përfunduar midis arratisjes nga gjendja e pashpresë nga një sistem diktatorial i përënduar, drejt vlerave të reja të lirisë në vendin e parë fqinj përtej perdes së hekurt të komunizmit.
Dimension ky i preferuar për komunikim direkt me publikun, një pjesë e mirë e të cilit i ka përjetuar ngjarjet e filmit në vetën e parë si dëshmitarë të një kohe jo të largët midis pasojave të një sistemi që e hëngri koha dhe cakut të shpresave të reja të një bote të paramenduar ndryshe nga distanca.Dhe që meriton respektin dhe vëmendjen e shikuesit ndaj talentit krijues dhe pamjeve dokumentare të shtruara aq mirë në rrafshe kohore.
